Paul Cézanne - Người đắp nền của chủ nghĩa lập thể
Không riêng gì hoạ sĩ Nhựt, những giai đoạn đầu của hội hoạ Lập thể luôn thu hút các nhà nghiên cứu và phê bình nghệ thuật. Chân dung của trường phái này, được khắc hoạ từng bước rỏ nét qua sự hiện diện cao ngất ngưỡng của một tượng đài nghệ thuật Paul Cezanne. Bước chân của Paul Cezanne mang lại cho hoạ sĩ Nhựt bước đầu hiểu biết ngọn ngành về những vấn đề xoay quanh tới hướng sáng tác mà anh đang theo đuổi. Giải thích cho anh những hoài nghi về tâm thức, hướng anh từng bước định hình được cái hoài vọng mà ngày đêm anh nung nấu.
Dưới đây là những điều tự sự của họa sĩ Nhựt, những giới thiệu mang tính sơ lược về các giai đoạn và những tượng đài lớn trong nghệ thuật đã ảnh hưởng tới các phong cách sáng tác trên con đường thực hành nghệ thuật của bản thân anh. ( Những thông tin được trích trong luận văn thạc sĩ cá nhân của hoạ sĩ Nguyễn Duy Nhựt với tên gọi " HỘI HỌA LẬP THỂ TẠI VIỆT NAM VÀ QUÁ TRÌNH TRẢI NGHIỆM BẢN THÂN" -hoàn thiện vào năm 2021)
Cuối thế kỉ XX, khoa học và kĩ thuật đạt được nhiều thành tựu cùng việc đổi mới công nghệ đã tạo nên cuộc cách mạng ở châu Âu. Một cục diện xã hội mà tất cả con người phụ thuộc phần lớn vào lí trí, tin tưởng triệt để các học thuyết duy vật biện chứng, chối bỏ “Thượng Đế”, đề cao lí tính đã dẫn đến các họa sĩ không tìm được lối thoát, giam mình trong xưởng vẽ, tự hạn chế trong khuôn khổ “sáng tác cho cá nhân” và chủ trương “nghệ thuật vị nghệ thuật”. Nhà sử học nghệ thuật Douglas Cooper nói rằng Paul Gauguin và Cézanne “là đặc biệt có ảnh hưởng đến sự hình thành của Chủ nghĩa Lập thể và đặc biệt quan trọng đối với những bức tranh của Picasso trong năm 1906 và 1907”. Như vậy, Cézanne là ai? cội nguyên của chủ nghĩa Lập thể như thế nào mà làm cả thế giới hôm nay quan tâm đến thế? Ngay cả Picasso, một người được mệnh danh là ông vua của chủ nghĩa Lập thể vẫn thốt lên với những đồng nghiệp của mình trong một cuộc trò chuyện vào những năm 1920 rằng: Cézanne “là cha của tất cả chúng ta”. Đây có thể là một câu nói mông đùa của Picasso, nhưng cũng đủ cho người khác thấy rằng sự tôn trọng của một ông hoàng lập thể như Picasso dành cho Cézanne là điều không thể dễ dàng bị bác bỏ.
Paul Cézanne (sinh ngày 19 tháng 1 năm 1839 , mất ngày 22 tháng 10 năm 1906) là một nghệ sĩ người Pháp và họa sĩ theo trường phái Hậu ấn tượng, tác phẩm của ông đã đặt nền móng cho sự chuyển đổi từ quan niệm về nỗ lực nghệ thuật của thế kỉ 19 sang một thế giới nghệ thuật mới và hoàn toàn khác trong thế kỉ XX.
Có thể nói Cézanne là cầu nối giữa chủ nghĩa Ấn tượng cuối thế kỉ 19 và dòng nghiên cứu nghệ thuật mới về chủ nghĩa Lập thể của đầu thế kỉ XX. Tác phẩm của Cézanne thể hiện sự điêu luyện về kĩ thuật, màu sắc, bố cục và khả năng miêu tả. Những nét vẽ thường lặp đi lặp lại, nhạy cảm và khám phá của ông ấy rất đặc trưng và dễ nhận biết. Ông đã sử dụng các mặt phẳng màu và các nét vẽ nhỏ tích tụ để tạo thành các trường phức tạp, đồng thời vừa là biểu hiện trực tiếp cảm giác từ mắt quan sát vừa là sự trừu tượng từ bản chất quan sát được.
Các bức tranh truyền tải sự nghiên cứu kỹ lưỡng của Cézanne về các đối tượng của mình, một cái nhìn tìm kiếm và một cuộc đấu tranh kiên cường để đối phó với sự phức tạp của nhận thức thị giác con người.
Mục tiêu của Cézanne là luôn muốn dành phần chưa hoàn thiện của các tác phẩm mình để đề cao sự vô hạn của thiên nhiên và tạo hóa, trong suy nghĩ của riêng ông cho rằng: “con người không bao giờ đạt được hoàn toàn sự tuyệt đối vô hạn của vũ trụ”. Ông đã bỏ dở hầu hết các tác phẩm của mình và phá hủy nhiều tác phẩm khác. Ông phàn nàn về sự thất bại của mình trong việc vẽ hình người, và thực sự đó lại là những tác phẩm tượng hình vĩ đại trong những năm sống và làm việc cuối cùng của ông, chẳng hạn như: The Large Bathers (khoảng 1899-1906, Bảo tàng Nghệ thuật, Philadelphia)
The Large Bathers in Philadenphia Museum of art
Đây là một trong hàng trăm kiệt tác vĩ đại nhất xuất hiện trong series phim tài liệu của đài BBC. Cezanne có rất nhiều bức họa "bather" vì thế để dễ phân biệt, kiệt tác này thường được biết đến với tên gọi "Large Bathers" hay "Big Bathers".
Với cách nhìn giản lược về cấu trúc hình thể, các nhân vật và bối cảnh của bức tranh được Cezanne quy ước theo mảng hình học dưới sắc độ sang tối hòa quyện vào nhau của từng nhóm nhân vật. Các chi tiết cùng liên kết với nhau bằng những đường thẳng, hình khối của những thân cây, nhịp nét đơn giản để biểu thị đường chân trời hay gợi mở không gian cho tổng thể bức tranh một cách nhẹ nhàng nhưng cũng không kém phần chắc chắn. Tất cả cùng liên kết với nhau trên nền bút pháp của trường phái ấn tượng đầy sinh động. Trong nhiều năm, Cézanne chỉ được biết đến với các đồng nghiệp theo trường phái ấn tượng cũ của mình và một số nghệ sĩ theo trường phái Ấn tượng cực đoan trẻ hơn, bao gồm họa sĩ Hà Lan là Vincent van Gogh và họa sĩ Pháp là Paul Gauguin.
Tuy nhiên ở góc độ nhận định của các nhà phê bình nghệ thuật thì cho rằng: “Khi một xã hội quá tôn sùng vật chất và các định lí, niêm luật dày đặc trong nhận thức”. Thì khi đối diện với Cezanne một con người sống cho lí tưởng tự nhiên, luôn hướng đến những giá trị vô hạn của vũ trụ... Họ không thể cảm thụ được những quan điểm và tư duy nghệ thuật của ông.
Cezanne dường như là một người sơ khai ngây thơ, trong khi đối với những người khác, ông là một bậc thầy phức tạp về quy trình kĩ thuật. Cường độ màu sắc của ông, cùng với sự nghiêm ngặt rõ ràng của quá trình sáng tác cho thấy nỗi thất vọng thường xuyên của nghệ sĩ, Cezanne đã tổng hợp các yếu tố biểu cảm và đại diện cơ bản của hội họa theo cách nguyên bản cao và theo cảm thụ của riêng ông.
Những nét sơ khai của sự giản lược trong tranh Cezanne đã tạo nền tảng cho sự xuất hiện của chủ nghĩa Lập thể. Chúng khiến người xem có cảm giác nửa vời, chưa hoàn thiện... nhưng nó là cả một mối suy tư lớn lao của người nghệ sĩ, mọi thứ được "kết mở" để tự mỗi con người hoàn thiện dưới góc nhìn cá nhân. Và rồi từ đó những chiều kích không gian dần mở ra, hội hoạ Lập thể từng bước hình thành và phát triển.
